در خطوط نورد گرم ، اندازه گیری همزمان ضخامت ورق کار بسیار مهمی است . از طرفی اندازه گیری ضخامت ورق به صورت تماس فیزیکی امکان پذیر نمی باشد . جهت حل این مشکل برای اندازه گیری ضخامت ورق از سنسور اندازه گیری با اشعه ( پرتو ) استفاده می شود .

اندازه گیری در چنین شرایطی باید دارای ویژگی های زیر باشد :

1- سریع باشد .

2- بدون تماس فیزیکی انجام شود

3- دقت بالا ( گاهی در حد میکرومتر ) داشته باشد .

روش های تشعشعی نیازهای فوق را برآورده می سازند و هم اکنون بطور گسترده در صنایعی نظیر صنایع کاغذ سازی ، لاستیک ، پلاستیک ، مس ، فولاد ، آلومینیوم و ... مورد استفاده قرار می گیرند .

در صنعت عموما از اشعه ایکس و در مواردی از اشعه بتا یا گاما استفاده می شود . میزان جذب اشعه در یک محیط بستگی به مقدار ماده در آن محیط دارد . بنابراین اگر سطح محیط و چگالی ماده ثابت باشند ، میزان جذب اشعه متناسب جذب اشعه متناسب با ضخامت محیط خواهد بود . طرز کار یک سیستم اندازه گیر ضخامت با اشعه را مطابق شکل می توان نشان داد .

در تصویر زیر ، مکانیزم عملکرد این نوع سنسور ( حسگر ) را مشاهده می کنید . در بعضی پروسه ها که امکان نصب گیرنده در طرف دیر جسم وجود ندارد از روش انعکاسی مطابق شکل زیر استفاده می کنیم .در این روش ، یک منعکس کننده در طرف دیگر نصب می گردد و انعکاس اشعه در طرف دیگر اندازه گیری می شود . سرعت پاسخ دهی این روش با توجه به آنکه اشعه دوبار ضخامت جسم را طی می کند ، کندتر از روش قبل است و بیشتر در مورد ورقه های بسیار نازک و با ورقه هایی که جذب زیادی ندارند به کار می رود . 

در صنعت معمولا از اشعه ایکس برای اندازه گیری استفاده می شود . اندازه گیرهای تشعشعی قبل از استفاده باید بر حسب ماده مورد نظر تنظیم و کالیبره شوند .

اشعه ی بتا در صنایع مس و کاغذ و اشعه ایکس در صنایع فولاد و آلومینیوم متداول تر می باشد . از آنجاییکه اساس عملکرد اندازه گیرهای تشعشعی بر پایه جذب اشعه توسط مقدار ماده استوار است ، از این خاصیت در اندازه گیری کمیت های دیگر نیز می توان استفاده نمود . از جمله اندازه گیرهای سطح مواد داخل مخازن و اندازه گیری دانسیته مواد که بسیار متداول است .

تشعشع و خواص رادیو ایزوتوپ ها کاربرد های دیگری نیز در صنعت دارد که از جمله می توان به کاربردهایی در تعیین موقعیت ، کنترل و تعیین مخلوط مواد ، تعیین نشتی ، اندازه گیری فلو و تعیین آلودگی ( ناخالصی ) اشاره نمود .


منبع : کتاب اصول و اجزای کنترل صنعتی _ تالیف : دکتر سید حجت سبزپوشان _ انتشارات دانشگاه علم و صنعت